فرآیند یاددهی و یادگیری فرآیند دو جانبه ای است که درآن یاددهی با ابتکار و خلاقیت معلم و یادگیری بر اساس مفاهیم و اهداف درس است به نحوی که هر دو طرف فرآیند، معلم و متعلم در این فعالیت مشارکت داشته باشند.

به فعالیت هایی که بر اساس نوآوری و ابتکار معلمین در کنار تدریس و بر اساس آموزش مفاهیم و اهداف درس به کار گرفته شوند و در داخل یا خارج از کلاس انجام شود، فعالیت مکمل گفته می شود.

چنانچه این فعالیت ها با توجه به شرایط خاص منطقه ای یا اقلیمی باشد و یا در راستای آموزش استعدادهای خاص فراگیران باشد، فعالیت های فوق برنامه گفته می شود.

اهمیت فعالیت های فوق برنامه و مکمل

در مدارس هدف انتقال دانش نیست؛ زیرا دستگاه ها بهتر دانش را منتقل می کنند. بلکه هدف مدارس یاددادن است؛ یعنی ایجاد شرایط برای یادگیری. مدارس به ویژه مقاطع ابتدایی و دوره اول دبیرستان محل کشف و بروز استعدادهای افراد و تمرین و تثبیت آنهاست.

مدیران و معلمان به طور مؤثر در برنامه یادگیری و رضایت دانش آموزان و فعالیت های بهبود و ارتقای مستمر کیفیت نقش دارند. کیفیت چیزی نیست که بتوان به مدرسه تزریق کرد، تحقق کیفیت نیازمند مشارکت صادقانه همه کارکنان و معلمان و عوامل مدرسه است.

کار معلم و مربیان هنرمند این است که با فعالیت های زنده و پویا و با ایجاد لحظه های نشاط آور مفاهیم را به فراگیران عرضه کنند، نه آنکه به عنوان یک وظیفه مکانیکی، بدون تحریک اشتیاق دانش آموز و بدون نوآوری و خلاقیت، تنها ذهن دانش آموز را مکانی برای انباشتن اطلاعات و محتویات کتاب بدانند و بدون توجه به رشد همه جانبه دانش به صورت یک جانبه و مستقیم مطالب را ارائه کنند. فراگرفتن علوم با نشستن بر روی نیمکت مدرسه و گوش دادن به سخنان معلم میسر نیست. در آموزش واقعی باید دانش آموز از کلاس بیرون بیاید و وارد زندگی و اجتماع شود.

فراهم نمودن این فرصت برای دانش آموز باعث می شود تا ذهن فراگیر را برانگیزاند و او را به سؤال و کنجکاوی کشانده، محرک فکر ، جهت دستیابی به نوآوری و خلاقیت شود.

در مدرسه باید طوری برنامه ریزی شودکه معلم و دانش آموز اندیشه خلاق خود را به کار ببندند و مهارت هایی مانند تفکر حل مسأله و تصمیم گیری را کسب کنند. دانش آموز را باید آموزش داد تا مهارت و دانش را بیاموزد و استعدادهایش را پرورش دهد.

تعاریف

فعالیت مکمل: فعالیتی است که بر اساس دورن مایه دروس یک موضوع یا چند موضوع درسی در زمینه آموزشی و پرورشی طراحی می شود. این فعالیت ها در راستای عمق بخشی به برنامه های درسی طراحی می گردد. فعالیت های مکمل در طول برنامه درسی بوده و موجب تعمیق یادگیری می شود.

فعالیت های فوق برنامه: مجموعه فعالیت هایی سازمان یافته و پیش بینی شده ای است که به منظور تثبیت، تعمیق، آشنایی و کارکرد عملی در طول سال تحصیلی برای دانش آموزان در نظر گرفته می شود تا به رشد و تعالی و شکوفایی استعدادها، مشارکت در برنامه های عملی کمک نماید.

هدف فعالیت های فوق برنامه تنها کاستن از سختی آموزش رسم و یا فراهم آوردن فرصتی برای استراحت دانش آموزان نیست بلگه اینگونه فعالیت ها جزئی از برنامه منظم مدرسه است که در توسعه تجربیات تربیتی دانش آموزان نقش و اهمیت خاصی را ایفا می نماید. فعالیت های فوق برنامه در عرض برنامه درسی قرار دارد و نیازهای دانش آموزان و ویژگی های محلی و منطقه ای را نیز مورد توجه قرار داده و موجب غنای برنامه درسی می شود.

طرح پویش:کلاس‌­های فوق برنامه در دبیرستان صلحا (دوره اول و پایه دهم) با عنوان کلی طرح پویش برگزار می شود. با اینکه اغلب کلاس­های طرح پویش فعالیت های فوق برنامه است با این حال بنابر ضرورت فعالیت های مکمل نیز در این دوره برگزار می گردد.

نگاه کلی

معمولا رشته هایی که به دانش آموزان ارائه می شود، مرتبط با دروس اصلی دانش آموزان اما در عین حال متفاوت از آنها است. به عنوان مثال همه بچه ها در زنگ ورزش رسمی مدرسه رشته های والیبال، بسکتبال، هندبال و ... را تجربه می کنند. اما کلاس هایی مثل رزمی و تیراندازی در پویش ارائه می شود و فقط دانش آموزان علاقمند در آن شرکت می کنند. 

هر سال طرح پویش در سه دوره (نیمسال اول تحصیلی، نیمسال دوم تحصیلی و اردوی تابستانی) برگزار می‌شود. 
در هر دوره، که تقریبا 14 جلسه است، دانش ‌آموزان در دو زنگ دو رشته انتخاب می‌کنند (هر زنگ یک رشته). به این ترتیب هر دانش آموز در یک سال 6 رشته مختلف (و در مجموع سه سال، 18 رشته) را می تواند تجربه کند.
معمولا ابتدای هر سال یک تمایل سنجی از دانش آموزان به عمل می آید تا مشخص شود، دانش آموزان به چه کلاس هایی بیشتر علاقه و نیاز دارند. سپس از بین این کلاس ها هر دوره، به طور متوسط 25 کلاس به دانش آموزان پیشنهاد می شود تا به انتخاب خود در یکی شرکت کنند.

اهداف

1-     تعمیق فرآیند یاددهی – یادگیری در زندگی دانش آموزان

2-     دستیابی به الگوهای کاربردی به منظور تکمیل محتوای برنامه رسمی و تقویت آن

3-     غنی سازی برنامه درسی  واوقات فراغت دانش آموزان

4-     تسهیل فرآیند رشد اجتماعی دانش آموزان

5-     توسعه یادگیری از مدرسه به خانواده و جامعه

اصول

1-      این فعالیت ها فرآیند محور است و طراح آن معلمان و دانش آموزان خواهند بود.

2-       فعالیت ها متناسب با ویژگی ها و نیازهای جسمی، ذهنی، اجتماعی، عاطفی دانش آموزان و مقتضیات محلی و منطقه­ای تنظیم خواهد شد.

3-     فعالیت ها به گونه ­ای تنظیم می­شود که بخشی از آموزش مستمر در سراسر زندگی باشد.

4-       فعالیت­‌ها باید برای رقابت سالم و انتخاب آزاد فرهنگ سازی کند.

5-       فراگیران از طریق مشارکت در فعالیت ها فرآیند یاددهی – یادگیری را به شکل مطلوبی آغاز و ادامه خواهند داد.

6-       به فرصت های آموزش فردی و گروهی و تقویت روحیه خلاقیت و ابتکارات باید توجه شود.

7-     ر این فعالیت ها باید به تفاوت­های فردی توجه شود تا در تطابق آن با علاقه و سلیقه های گوناگون، میل و رغبت را در دانش آموزان ایجاد کند.

 ویژگی های فعالیت های فوق برنامه

1-     فعالیت‌­ها از نظر محتوا و روش  انعطاف پذیر هستند.

2-     فعالیت­‌ها با توجه به نیازها و تفاوت های فردی دانش آموزان متنوع است.

3-     فعالیت ها بر آموزش غیر مستقیم تأکید می کند.

4-     انتخاب رشته  دانش آموزان آزادانه و با اختیار خواهد بود.

5-     فعالیت های فوق برنامه به توسعه و تعمیق یادگیری از مدرسه به جامعه منتهی می شود.

6-     از روش های فعال یادگیری، مشارکتی و گروهی استفاده می شود.

7-     به رشد جنبه های گوناگون شخصیت دانش آموزان توجه می شود.

8-     فعالیت ها جنبه های نشاط و شادابی، تحرک و جنب و جوش را تقویت می کند و به این منظور باید با فعالیت های تفریحی به منظور جلب مشارکت دانش آموزان همراه شود.

9-     فعالیت ها منجر به کاهش افت تحصیلی می شود.

10-  در راستای یا هم جهت و همسو با محتوای برنامه درسی رسمی باشد.

11-  همخوان با سن رشد عقلی، عاطفی و اجتماعی دانش آموزان باشد.

12-  انگیزه را در دانش آموزان تقویت کند.

13-  دشواری باید در سطحی متوسط باشد، فعالیت  های پیش پا افتاده ارزش صرف وقت از سوی یادگیرنده را ندارد و فعالیت های دشوار، به صورت غیر قابل انجام رخ می نماید.

14-  برای انجام آن نیاز به همیاری باشد. یعنی برای انجام فعالیت، یادگیرندگان بتوانند با یکدیگر همیاری کنند.

15-  زمان بر نباشد. هر فعالیت باید زمان معقولی داشته باشد. فعالیت های طولانی خسته کننده و خارج از حیطه تحمل دانش آموزان است.

16-  بر محور روش های نوین تدریس بنا شود.

17-  بر سازندگی دانش یا معنادار کردن اطلاعات تأکید کند.

18-  به عنوان بخش از فرآیند فعالیت های مدرسه تلقی شود و رابطه تنگاتنگ با برنامه رسمی مدرسه داشته باشد.

19-  به گونه ای طراحی شود که منجر به مشارکت فعال دانش آموز گردد.

20-  به گونه ای طراحی شود که صمن برخورداری از تنوع و انعطاف پذیری لازم در محتوا و روش ها، با ارائه تجربیات دلپذیر و جذاب، در راستای خوشایند کردن برنامه  و ساعات زندگی مدرسه ای باشد.

21-  علاوه بر برانگیختن رغبت و اشتیاق دانش آموزان منجر به مشارکت همگی آنان شود.

22-  در طراحی اینگونه فعالیت ها با بهره گیری از روش های غیر مستقیم علاوه بر جنبه های شناختی، تأکید بیشتری بر ابعاد مهارتی و نگرشی دانش آموزان می شود.

23-  اینگونه فعالیت ها اساساً باید متناسب با استعدادها و توانمندی های محلی و منطقه ­ای و ویژگی های و امکانات خاص هر مدرسه طراحی و سازماندهی شود.

24-  در طراحی این فعالیت های بر رعایت اصل فرآیند محوری به جای نتیجه محوری تأکید می شود (چگونگی انجام فعالیت دانش آموز مهم است نه نتیجه کار او).

فواید فعالیت های فوق برنامه

1-     دانش آموز فرصتی برای ابراز وجود پیدا می کند.

2-     خلاقیت ها فرصت رشد پیدا می کند.

3-     تخلیه هیجانات نوجوانی و در نتیجه سبک شدن شرایط انضباطی رخ می دهد.

4-     ایجاد فرصت برای یادگیری­های متعدد و متنوع در زمینه ­های هنر، صنعت وغیره.

5-     ایجاد فرصت برای آموزش، تمرین و تجربه ارتباطات انسانی و کارهای جمعی، حق و وظیفه.

6-     امتحان ندارد. (معمولاً امتحان خود به خود ایجاد در یک درس ایجاد نفرت می کند).

7-     فرصتی است تا دانش آموز آموخته های خود را در میدان زندگی و عمل به کار گیرد.

سیاست های حاکم بر تهیه و تدوین فعالیت های فوق برنامه

کاهش تمرکز

از آنجا که ویژگی مهم این فعالیت ها تطابق داشتن با نیازها و شرایط دانش آموزان است که در شرایط متمرکز نمی توان به آن دست یافت بنابراین از طریق مشارکت دانش آموزان و طراحی به صورت تمایل سنجی و انتخاب رشته، می توان به این هدف نائل آمد.

تقویت نقش دانش آموزان در برنامه ریزی و اجرا

مشارکت دانش آموزان در هر فعالیت یادگیری، صرفنظر از سایر ابعاد ارزنده آن در برگیرنده دو فایده مهم است:

الف) تسهیل فرآیند یادگیری

ب) آثار تربیتی ناشی از مشارکت

در فعالیت های فوق برنامه به نقش مشارکت و مسؤولیت پذیری دانش آموزان تأکید می شود و معلم تسهیل کننده خواهد بود.

افزایش مشارکت معلمان

نقش معلم در فرآیند یاددهی – یادگیری، نقش کلیدی است. مشارکت معلمان در تهیه فعالیت های در تهیه فعالیت های مکمل و فوق برنامه موجب رونق و غنای فکری و جذب دانش آموزان خواهد شد و با توجه به آنکه معلمان به طور مستمر با دانش آموزان ارتباط داشته و شناخت کافی از ویژگی ها و توانمندیها و نیازهای آنان دارند بنابراین در ترغیب آنان به انجام فعالیت های خاص و در هدایت استعدادهای آنان نقش ویژه ای را عهده دار می باشند که با تقویت و افزایش مشارکت معلمان نتایج سودمندی حاصل خواهد شد.

تقویت نقش والدین

جلب مشارکت والدین دانش آموزان موجب تسهیل اجرای فعالیت ها شده و موانع آن را از سر راه بر می دارد از سوی دیگر والدین، انگیزه حضور و مشارکت دانش آموزان را تقویت کرده و بی شک دستاوردهای عظیمی را به همراه خواهد داشت.

انتخاب رشته پویش

هر سال طرح پویش در سه دوره (نیمسال اول تحصیلی، نیمسال دوم تحصیلی و اردوی تابستانی) برگزار می­شود. در هر دوره دانش ­آموزان در دو زنگ دو رشته انتخاب می­کنند (هر زنگ یک رشته). هنگام انتخاب رشته هر دانش ­آموز موظف است پس از مطالعه دفترچه انتخاب رشته و آشنایی با رشته ­ها با مشورت اولیای خود برای هر زنگ چهار رشته به ترتیب اولیت در برگه انتخاب رشته درج نماید. رشته­ های انتخابی دانش ­آموزان با توجه به برنامهی کامپیوتری نوشته شده و با توجه به قوانین زیر بررسی و رشته نهایی برای او معرفی می­شود.

1-     اولیت بندی دانش ­آموزان بر اساس ملاک­های زیر تعیین می­شود:

‌أ.         با توجه به اینکه دانش ­آموزان پایه ششم و هفتم، سال­های آینده فرصت انتخاب کلاس­های مورد علاقه خود را دارند، اولویت با دانش آموزان کلاس سوم و پس از آن با دانش­ آموزان هفتم است.

‌ب.     در نیمسال قبل به هر دانش آموز در کلاس­های پویش نمره­ای تعلق گرفته که این نمرات ملاک بعدی در تعیین اولویت می­باشد.

 ‌  ج.      چنانچه دانش­ آموزانی با دو معیار فوق امتیاز یکسانی کسب کنند، اولویت با کسی است که برگه انتخاب رشته را زودتر تحویل دهد.

2-     دانش ­آموزان مجاز به شرکت در دو رشته ورزشی در یک دوره نیستند.

3-     برخی رشته ها نیاز به گذراندن پیش نیاز دارند که باید در یکی از مراحل قبل گذرانده شده باشد.

4-     برخی از کلاس­ها برای مخاطب خاصی در نظر گرفته شده که باید رعایت شود.

5-     به طور معمول انتخاب کلاس­هایی که در دوره­های قبل دانش ­آموز در آن شرکت کرده مجاز نیست مگر در مورد بعضی از رشته ­ها (رشته ­هایی نظیر خوشنویسی قلم درشت و ...)

6-     چنانچه به دلیل تکمیل ظرفیت، عدم تشکیل کلاس­ یا دلایل دیگر دانش­ آموزی موفق با انتخاب کلاس نگردد باید پس از معرفی رشته­ های انتخابی سایر دانش­ آموزان به مسؤول پویش مراجعه و از بین کلاس­های باقی مانده یکی را انتخاب کند.

تبصره: به طور معمول تغییر کلاس پس از اعلام رشته ­های انتخابی مجاز نیست، با این حال تا قبل از شروع کلاس­ها، تا حد امکان در این خصوص با مسامحه برخورد می­شود.

فرآیند اجرا

جدول فعالیت های هر دوره

ردیف	فعالیت
1	تماس با معلمین پویش و هماهنگی اولیه (اعلام زمان برگزاری کلاس ها به معلمین و گرفتن وقت اولیه از آنها)
2	ملاقات معلمین جدید (گرفتن طرح درس اولیه)
3	تعیین قیمت ملزومات کلاس­هایی که قرار است در دفترچه پیشنهاد شوند. (به منظور درج در دفترچه راهنما)
4	تهیه دفترچه راهنما شامل توضیح و زمان بندی برنامه، جدول رشته های پیشنهادی (معمولاً در هر زنگ 20 تا 25 رشته معرفی می شوند که 12 یا 13 رشته نهایی می شود)، معرفی رشته، برگه انتخاب رشته
5	جمع آوری برگه های انتخاب رشته
6	وارد کردن انتخاب ها در برنامه کامپیوتری انتخاب رشته
7	تحلیل نتایج انتخاب رشته و تماس با معلمین برای هماهنگی نهایی
8	اعلام نتایج انتخاب رشته به دانش آموزان و تعیین زمان حذف و اضافه
9	انجام حذف و اضافه و نهایی کردن لیست کلاس ها
10	قرار با معلمین برای گرفتن طرح درس، اهداف کلی و جزئی (انتظارات عملکردی)، ملاک ها و روش ارزیابی
11	تهیه پوشه معلم هر کلاس (شامل لیست کلاس، جدول فعالیت ها و ملزومات جلسه آینده، برگه ارزیابی دانش آموز، برگه طرح درس معلم، برگه حضور و غیاب)
12	شروع کلاس ها
13	ارزیابی محتوایی و اجرایی کلاس ها (حضور و غیاب دبیران، شرکت دوره ای مسؤولین مدرسه در کلاس های پویش، بررسی نحوه ارزیابی)
14	تهیه فیلم و عکس از روند اجرای هر کلاس برای مستند سازی هر کدام از کلاس ها
15	دریافت لیست ارزیابی دانش آموزان از معلمین پویش
16	پایان کلاس ها
17	تهیه کارنامه ارزیابی
18	تهیه و ارائه مدرک پایان دوره بر اساس کارنامه ارزیابی به دانش آموزان
19	ارائه کارنامه ارزیابی به اولیا
20	مستند سازی هر کلاس شامل طرح درس تایپ شده، گزارش تصویری از توضیحات معلم، گزارش تصویری از نظر دانش آموزان، نتایج ارزیابی از کلاس، نتایج ارزیابی معلم از دانش آموزان، کلیپ نمایش فرآیند کلاس، عکس از فرآیند و محصول نهایی کلاس، ذخیره فایل چیزهایی که به دانش آموزان داده شده (شامل عکس بسته های آموزشی، برگه ها، دفترچه، طرح یا نقشه و ...)
21	محاسبه هزینه تمام شده ملزومات هرکلاس و درج آن در برنامه کامپیوتری
22	ارائه جمع کلی هزینه ملزومات هر دانش آموز به مسؤول اجرایی
23	جشنواره پایانی یا نمایشگاه در حضور اولی

 

 

 

 

برنامه های جنبی

تمایل سنجی

تمایل سنجی، اقدامی است که معمولاً ابتدای سال تحصیلی، برای کشف علائق دانش آموزان انجام می­شود. برای این منظور یک دفترچه­ تحت همین عنوان شامل فهرست تمام رشته ­هایی که قابلیت برگزاری در طرح پویش را دارد، به دانش آموزان داده می شود و از آنها خواسته می شود تمایل خود را به شرکت در هر رشته به طور جداگانه با انتخاب یکی از گزینه های زیر اعلام کنند.

گزینه 1 : علاقه مندم و در صورت برگزاری این کلاس حتماً شرکت می کنم.                             گزینه 2: نسبتاً علاقه مندم.

گزینه 3: علاقه ای به شرکت در این کلاس ندارم.                                                                       گزینه 4: نظری ندارم

 

جشنواره و نمایشگاه

برنامه پایانی پویش به سه صورت زیر ممکن است برگزار شود:

1-     برگزاری جشنواره بدون حضور اولیا

در این جشنواره، دستاورد کلاس­های هنری و فنی به صورت نمایشگاه، دستاورد کلاس­های ورزشی و هوافضا به صورت مسابقه و دستاورد کلاس­های نظری به صورت غرفه ­هایی که گردانندگان آن تعدادی از دانش­آموزان همان کلاس است، به معرض دید بازدید کنندگان قرار داده می­شود. بازدیدکنندگان این جشنواره دانش آموزان هستند.

این مدل که برای دوره سوم پویش برگزار شد. گرچه برگزاری این جشنواره خالی از لطف نبود، اما با توجه به اینکه بازدید کننده­ ها دانش­ آموز بودند نظم مورد انتظار را نداشت.

2-     برگزاری نمایشگاه دستاوردهای دانش آموزان درکلاس­های هنری و فنی برای اولیا

چنین نمایشگاهی معمولاً در زمانی که اولیا برای توزیع کارنامه یا مناسبت مشابهی به مدرسه دعوت شده ­اند و در حاشیه آن برگزار می­شود.

اشکال مهم این نمایشگاه در این است که تنها کلاس­های هنری و فنی دستاورد قابل ارائه برای چنین نمایشگاهی را دارند.

3-     برگزاری نمایشگاه دستاوردهای همه کلاس­ها به صورت غرفه برای اولیا

این نمایشگاه در واقع ترکیبی از دو مدل فوق است. به عبارت دیگر به ازای هرکدام از کلاس­های برگزار شده یک غرفه که گردانندگان آن تعدادی از دانش آموزان آن کلاس هستند، فرآیند و محصول آن کلاس را به معرض دید اولیا قرار می­دهند. ارائه فرآیند یا با توضیح  دانش­ آموزان و یا انجام زنده کار صورت می گیرد. (به عنوان مثال برای کلاس­هایی مثل مهدویت دانش ­آموز به توضیح مباحث مطرح شده می­پردازد و برای کلاس­های کارگاهی یا هنری دانش ­آموزان فرآیند ساخت یک وسیله یا اثر هنری را عملاً نمایش می­دهند).

این مدل تا دوره ششم برگزار نشده است و به نظر می­رسد از مدل­های قبل بهتر است.

خرید و فایل فروشگاه

خریداری و تهیه ملزومات کلاس­ها مراحل زیر را دارد.

1-     گرفتن لیست وسایل مورد نیاز هر دوره از معلمین و برآورد قیمت برای درج در دفترچه

2-     برآورد مالی ملزومات کلاس­ها پس از انتخاب رشته و اعلام به مسؤول امور مالی جهت تأمین بودجه

3-     خرید ملزومات قبل از شروع کلاس

تبصره: این کار تا دوره ششم عمدتاً توسط مسؤول کلاس­های پویش انجام شده است.

4-     ثبت خریدهای انجام شده در فایل اکسل شامل این مشخصات: شرح کالا، مقدار، قیمت واحد، قیمت کل، محل هزینه (مرحله چندم پویش)، کد فروشگاه

تبصره1: ثبت خریدها برای محاسبه هزینه­ های هریک از دانش ­آموزان در پایان سال لازم است.

5-     ثبت فروشگاه­ها همراه با کد در فایل اکسل

6-     ارائه فاکتور به مسؤول اجرایی یا مسؤول امور مالی با کد «لوازم آموزشی».

پاورپوینت معرفی رشته ها

برای معرفی رشته ­های یک پاورپوینت شامل توضیح، تصاویر و فیلم کوتاهی از هر کلاس تهیه شده است. این فایل اکنون کامل نیست و باید به تدریج کامل شود. برای تهیه این پاوپوینت به نکات زیر باید توجه شود:

1-     از کلاس­های هنری و کارگاهی لازم است کلیپی ساخته شود که در آن به صورت مختصر فرآیند کار نمایش داده شود.

2-     تصاویری که از کلاس­های هنری و کارگاهی گرفته می­شود باید علاوه بر فرآیند، محصول را نیز به خوبی نمایش دهد. (بهتر است از محصول تک تک دانش ­آموزان یک عکس گرفته شود).

3-     از کلاس­های ورزشی و نظری لازم است یک گزارش کوتاه با مصاحبه از معلم و چند دانش آموز به صورت مستند تهیه شود.

در حال حاضر فایل پاورپوینت شامل چند قطعه فیلم از برخی کلاس­هاست.

فهرست کلاس های ارائه شده و تشکیل شده در هر دوره