مقدمه
بنابر اظهار صاحبنظران، توسعه و بهبود مستمر كيفيت سازمانها، از جمله مؤسسات آموزشي و همچنين مزيت رقابتي آنها، مستلزم توانمندسازي و بهسازي منابع انساني است. در اين پژوهشی كه بر اساس تجربیات و در عین حال برداشتهای سازمانهای نوآور جهان در زمینة توسعه منابع انسانی صورت گرفت؛، اصليترين يافته، به شرح ذيل گزارش شد:
74 درصد از سازمانهای ذیربط، بر این باور بودهاند که آموزش و بهسازی كاركنان، در کوتاه مدت (حداکثر تا دو سال) بر عملکرد سازمان آنها موثر بوده است.
در اين رابطه واژه كايزن(KAIZEN) را يادآور ميشويم كه تركيبي دو كلمهاي از يك مفهوم مديريتي است كه تعريف آن، تغيير به سمت بهترشدن يا بهبود مستمر و تدريجي است. در واقع كايزن بر اين فلسفه استوار است كه براي ايجاد بهبود، لازم نيست به دنبال تغييرات انفجاري يا ناگهاني باشيم؛ بلكه هر نوع بهبود يا اصلاح به شرط آنكه پيوسته و مداوم باشد؛ افزايش بهرهوري را به ارمغان خواهد آورد.
اين امر ميتواند با ارتقاي ظرفیت جذب (Absorptive Capacity)، قابليتي پويا در جهت خلق و بهرهگيري از دانش و انتقال فنآوري، از جمله شبكه و تجهيزات رايانهاي و مجازي را در مدرسه ايجاد كند.
به رغم اينكه کمّی کردن منافع حاصل از آموزش و بهسازی دشوار است؛ تحلیلگران آموزشی در خصوص منافع کوتاه مدت و بلند مدت بالقوه حاصل از طراحی و اجرای دورههای آموزشی، هم برای کارکنان و هم سازمان توافق دارند.
برای افراد، این منافع بالقوه کوتاهمدت حاصل از فعالیتهای بهسازی موفق عبارتند از:
• انجام بهینه وظایف محوله جاری
• دستیابی به دانش و مهارتهایی که بتوانند در شغل خود به کار گیرند
• افزایش انگیزه
• افزایش حقوق و مزایا
• و سایر مشوقها نظیر فرصتهای ارتقا و...
برای سازمان، منافع کوتاهمدت حاصل از یادگیری مهارتهای جدید توسط کارکنان عبارتند از:
• بهبود عملکرد نیروها
• بهرهوری بیشتر
• جابجایی و انتقال کمتر
• غیبت کمتر
از سوی دیگر، امروزه همچنان مدرسه يكي از مهم ترين كانون هاي يادگيري بچههاست. يادگيري جامع، ملازم تغيير در حيطههاي دانش و آگاهي، نگرش و باورها، همچنين رفتار و عملكرد است. اين عرصه نيز در عصري كه نظريههاي نوين تعليم و تربيت رو به فزوني و بسترها و شرايط يادگيري رو به دگرگوني است، مستلزم آگاهي وسيع، نگرش عميق و عملكردي وثيق و رو به افزايش، مهمترين سرمايههاي هر مدرسه، يعني كادر و معلمان آن خواهد بود.
چنين امر مهمي جز با تعالي و توانمندسازي كاركنان، در پي يادگيري دايم ايشان مسير نخواهد بود. اساساً مفهوم مدرسه يادگيرنده، به دنبال چنين خاستگاهي ظهور يافته كه نياز و شوق به يادگيري، در جهت بهبود مستمر عملكرد در آن پديدار است. مطالعات فرامرزي نيز راز و رمز بقا و حضور مقتدرانة سازمانهاي پيشرو در رقابت با همتايان را در راهبرد آموزش غني، همه جانبه و مداوم كاركنان خود، همراه با تخصيص بودجههاي كلان، نمايان ميسازد.
معرفی
بر اساس آنچه که در مقدمه ذکر شد، دبيرستان صلحا، از سال تحصيلي 94-93 در حركت آموزش و پرورش خود، با تأسي از فرمايش اميرمؤمنان، علي عليه السلام كه فرمودهاند: هيچ حركتي نيست مگر اينكه تو نيازمند به شناخت در آن هستي(ما مِنْ حَرَكَهٍ الاّ و انتَ مُحتاجٌ فيها اِلي معرفه «تحف العقول ص: 171») و در پي تحقق شعار مدرسه يادگيرنده، به منظور رشد و تعالي همكاران، اقدام به برپايي دورههاي حضوريآموزشپژوهي نموده است. هدف از برگزاري اين دورهها، دانشافزايي و توانمندسازي همكاران بود كه بر اساس آن، از نيروهاي انساني، در جهت تقويت سرمايهی انساني استفاده شود. سرمايهی انساني كه در زمرهی اصليترين منابع يك مجموعه تلقي شده و عامل اصلي پيشبرد كيفي اهداف مجموعه خواهد بود.
الف) نشستهاي عمومي
هدف از اين نشستها، طرح كلي موضوعات گوناگون توسط صاحبان انديشه و تجربه از داخل يا خارج از مدرسه است، تا بر اساس آن، علاوه بر ايجاد زبان مشترك(Common language) و ارائه ايدههاي اثربخش بر اساس نيازسنجيهاي به عمل آمده، به رفع نيازهاي جاري نيازآفرينيهاي آتي بينجامد.
زمان
ارائهدهنده
عنوان
نشست اول
آقاي دكتر خسرو داودي
كايزن و دانايي
آقاي سيد علي مرتضوي
تعارض والدين و فرزندان
آقاي دكتر محمد نيرو
همه دانشآموزان باهوشند!
آقاي امير جوادزاده
بازخورد 360 درجه
نشست دوم
آقاي دكتر مير محمد صادقي
استعاره در تربيت (ديدن ناديدنيها)
دكتر سيد بشير حسيني
از اسرار واقعيت مجازي تا كليد سواد رسانهاي
آقاي دکتر محمد آزين
رويكرد وحدتگرا در برنامه درسي
آقاي دكتر طهماسبي پور
سلامت روان در دانشآموزان
ب) نشستهاي موضوعي
هدف از اين نشستها مطالعه و بررسي جمعي منبعي شايسته و مورد نياز و زمينه كسب تجربه براي ارائهاي شايسته همراه با تهيه اسلايدهاي مناسب و مرتبط است. نشستهاي موضوعي، شامل چند ارائه نيمهبلند است كه همگي پيرامون يك موضوع و منبع مشترك صورت ميپذيرند. اين ارائهها توسط كادر مدرسه و با محوريت كتابي مشخص انجام ميشود.
در دوره تابستان امسال، مباني دوازده گانه كتاب نفيس «نگاهي دوباره به تربيت اسلامي» همراه با اصول و روشهاي هر يك، در طي چهارنشست و توسط دوازده نفر از كادر تمام وقت دبيرستان، طبق جدول ذيل ارائه شده و مورد بحث و گفتگو قرار گرفت.
جناب آقاي نيرو
تأثير ظاهر بر باطن
جناب آقاي محمدي
تأثير باطن بر ظاهر
جناب آقاي آقامحمدي
ظهور تدريجي شاكله(شخصيت)
جناب آقاي خوشراه
تأثير شرايط بر انسان
جناب آقاي حميد وارسيان
مقاومت و تأثيرگذاري بر شرايط
جناب آقاي ملكوتي
جذبة حسن و احسان
نشست سوم
جناب آقاي بيگي
تطوّر وسع آدمي
جناب آقاي ثبات
كرامت
جناب آقاي ناطقي
انديشهورزي
نشست چهارم
جناب آقاي رستمي
آشنايي و بيگانگي با خدا
جناب آقاي محمدحسين وارسيان
ضعف
جناب آقاي هادي داودي
دلبستگي، آزمندي و شتاب
به دليل اهميت موضوع و در جهت تعميق آن با بهره جويي از پيش مطالعه، پيش از هر نشست، آزمونهاي چند گزينهاي از مباني مربوط به هر جلسه به عمل ميآمد. در پايان نيز آزمون تشريحي برگزار گرديد تا ميزان يادگيري كتاب حاضر كه معادل دو واحد درسي در داخل مجموعه تلقي گرديده، در كارنامه آموزشي همكاران مشخص شود.
ج) نشستهاي تخصصي
اين نشستها با هدف واكاوي موضوعي مشخص، توسط فردي متخصص برگزار ميشود. در هر نشست، يك ارائه بلند همراه با فرصتي جهت پرسش و پاسخ صورت ميپذيرد. دوره تابستان آموزشپژوهي صلحا همراه با دو نشست تخصصي بود. از آن روي كه در نشستهاي موضوعي، كتاب «نگاهي دوباره به تربيت اسلامي» مورد مطالعه، بحث و گفتگو قرار گرفته بود، پاسخ به سؤالات و ابهامات مطرح شده طي چهار نشست موضوعي مربوطه، زمينهاي را مهيا كرد و از مؤلف گرانقدر كتاب، جناب آقاي دكتر خسرو باقري دعوت به عمل آمد تا در جلسه بسيار ارزندهاي بدان پرداخت شود.
د) بازديدهاي تخصصي
هـ) كارگاههاي تخصصي
به منظور افزايش مهارتهاي مورد نياز همكاران در فرايند ياددهي– يادگيري و لوازم آن، كارگاههاي تخصصي در حوزههاي گوناگون ايجاد شده است. كسب گواهي مهارتي هر يك، منوط به توليد محتواي مقتضي در راستاي ارزشيابي عملي آن است.
جهت آمادگي همكاران درتهيه جزوات يا توليد اسلايدهاي مورد نياز در ارائه ايشان، كارگاه مهارتي Word و PowerPoint توسط آقايان مهندس طاهري و مهندس پورجعفري، نقطه آغاز اين بخش بود كه قبل از نشستهاي موضوعي ترتيب داده شد.
پس از آن براي افزايش بازدهي تدريس همكاران جهت گسترش و تعميق يادگيري دانشآموزان، كارگاه طراحي برنامهدرسي مبتني بر هوشهاي چندگانه توسط آقاي محمد نيرو رقم خورد.
از شهريورماه 1394 گروه تلگرامي آموزش پژوهي صلحا با اهداف ذيل، آغاز به كار كرد.
در بادي امر و تجربه آغازين، تنها همكاران مجموعه به اين گروه دعوت شدند و روزانه مطالب مختصر، ولی هدفمند و مسلسل توسط مدیر گروه (معاون آموزشی دبیرستان) در آن درج ميشد. همچنين به منظور ساماندهی شایستهتر، قواعدي نيز وضع گرديد از جمله اينكه «اعضاء تنها در روزهاي جمعه مطلب بگذارند و محتواي مطالب نيز صرفاً در حیطهی تعلیم و تربیت و در جهت ارتقاء دانش و نگرش اعضا باشد.»
قواعدي كه تاكنون نيز با تغييرات مختصري برقرار است. پیش از آن، برای بهرهوری بیشتر، یك گروه به نام «اتاق فكر آموزش پژوهی صلحا»، متشكل از برخی مسئولین مدرسه و برخی صاحبنظران تشكیل شد، تا پشتیبانی و هدایت كار را بر عهده بگیرد. اين گروه نيز همچنان باقي است.
از آذرماه 94 گروه رخصت پيدا كرد كه پذيراي همكاران خارج از مجموعه نيز باشد. بعد از اينكه تعداد اعضا به 200 نفر رسيد، گروه به سوپرگروه ارتقا پيدا كرد و روند فعاليت گروه همچنان مانند گذشته ادامه يافت.
در سه ماه زمستان 94، موضوعاتي كه از سوي مدير گروه درج ميشد، در محور نظريه هوشهاي چندگانه متمركز شد و روزهاي جمعه از همكاران خواسته شده بود كه تجربيات خود را در استفاده از اين نظريه درج كنند.
فعاليتهاي گروه از آغاز سال 1395 متنوع و متعدد شد. به منظور اينكه اعضا از منابع متعددي بهرهمند شده و از تجارب ساير همكاران در ديگر مجموعهها نيز برخوردار گردند، از آغاز سال 1395 با هماهنگي مديران، گوشههايي از فعاليتهاي برجستهی برخي از مدارس گزارش شده است. از اين رهگذر، ناظر بر ارائهی 24 مدرسه غيردولتي و دولتي مختلف از تهران، شهرستانها و خارج از كشور بودهايم.
همچنين براي پاسخ به سوالهاي حرفهاي اعضا، با كارشناساني از اعضاي گروه هماهنگ ميشد كه هر هفته در حيطههاي تخصصي خود، پاسخگوي سوالهاي همكاران باشند. به منظور بهرهمندي از فرصت عمومي روز جمعه، بر اساس مسائل و دغدغههاي شناسايي شده از ميان همكاران، موضوعاتي براي بحث در آغاز روز مطرح ميشود. در اين راستا به منظور آمادگي اعضا، اين موضوعات از اواسط هفته بيان ميشود. بدين ترتيب ضمن ايجاد آمادگي ذهني، همكاراني هم كه روز جمعه امكان وقتگذاري زياد ندارند، ميتوانند مطالب خود را پيش از آن آماده كرده و در روز جمعه آنرا بارگذاري كنند.